bizi /Nel Santacruz Sanz

31 urte ditu Nelek, Kantabriakoa (Espainia) da, baina hamarkada bat darama Euskal Herrian, eta euskaraz aritzeko gai da. Bere hizkeran igartzen da Soziologia ikasi duela eta mugimendu feminista zein LGTBIan militatu duela. Egun, EHGAM Gorbeialdea+eko kidea da eta Correosen egiten du lan. Bere burua gizon trans eta aita haurdun izendatzen badu ere, identifikatuago sentitzen da ez-binarioarekin transexualitatearen narratiba tradizionalarekin baino: “Ez daukat maskulinitate normatiboa konkistatzeko asmorik”. 

Trans identitatea bereganatu zuenean sentitu zen LGTBI komunitatearen parte, eta orduan hasi zen bere bisexualitatea ere aldarrikatzen. Queer mugimendu bateratu baten aldekoa da, eta iruditzen zaio identitateen arteko zubilana egitea izan daitekeela bi aktibismoaren ekarpena. Ildo horretatik, Bi-Zin bisexualitatea ez-monogamiarekin lotu duen lehen elkarizketatua dugu: “Desira ulertzeko dugun moduak erremintak eman ditzake harremanak ulertzeko modua ere zabaltzeko”.

Nola ulertzen duzu bisexualitatea?

Bat nator aktibismoan erabiltzen den definizioarekin: genero bat baino gehiagorekiko erakarpen erromantiko edo sexuala. Gizonak eta emakumeak, eta gainera biak %50ean, gustatu behar zaizkizun ideia bitarrarekin hautsi nahi du. Bat egiten dut bisexualitatea ez-lekua izan daiteken ideiarekin. Bizitzeko zaila den lekua da, ihes egiten duelako absolutu eta egongorra den orotik. 

Eskema mentalak eraikita ditugun moduagatik pentsa daiteke bisexualitatea homosexualitatearen eta heterosexualitatearen arteko bide bat dela, edo bien arteko nahasketa: batzuetan gauza bat zarela eta besteetan beste bat. Baina ez da horrela. Horregatik uste dut zaila dela “bisexuala naiz” esatea, historikoki ukatu egin zaigun leku horretan bizitzea, ez baitu geraleku itxurarik, igarobide itxura baizik. 

Heteroa, gay-a eta lesbikoa ikusgarriagoak dira. Termino horiek ditugun praktikekin lotzen ditugu: norekin enrollatzen garen. Baina ez digute garenarekiko ideia argirik ematen. 

Bisexualitatea identitatearen eraikuntzarekin ere lotzen dut nik. Bi izateko modua oso zabala da, aniztasun handia dago eta genero guztietakoak izan gaitezke, beraz, bata bestearekin identifikatzea are zailagoa da. Orain hasi gara zerbait kolektiboa eraikitzen. Oso baikorra naiz zentzu honetan. 

Eta nola bizi duzu bisexualitatea?

Uste dut betidanik izan naizela bisexuala, baina gaztetan ukatu egiten nuen, ez bainekien posible zela; ez nuen ez erreferente, ez iruditegirik. Gogoan dut Harrotasun Egunaren manifestazioetara joaten nintzela nire lagun gay eta lesbianekin, beraiei laguntzera. Ez nintzen komunitate horren parte sentitzen, nahiz eta mundu horretan bazegoen asko erakartzen ninduen zerbait. Eta, bizipen hau harremanak gizonezkoekin izan dituzten emakume bisexual askok konpartitzen dute. 

Pentsatu ohi da emakumeekin harremanak izatea esperimentatzeko eta gauza berriak probatzeko dela, jolas bat, edota, are txarragoa dena, zure mutil laguna berotzeko modu bat. Sasoi horretan, nire inguruak eta baita nik neuk ere, pentsatzen nuen emakume horiek sexualki irekiak ziren heteroak zirela.

Nire lagun lesbianek argi adierazi zidaten hasieratik: “Ez nahastu, zu ez zara gu bezalakoa, zuk pribilegioak dituzu hetero gisa irakurria izan zaitezkeelako”. Emakume bisexualen mesfidantza horrek, taldetik kanpo eta ustezko pribilegio horiengatik errudun sentiarazi ninduten. Eta niretzako hau izan da jasan dudan bifobiaren alderdi gogorrenetarikoa, LGTBI komunitatearen gaitzespena. 

Sexu eta genero aniztasunean hezten joan nintzen heinean, bisexualitateaz hitz egiten zuten hainbat saiakera eta testu irakurri nituen. Horietan, bisexuala izatea lesbiana edo gay-a zarela ukatzeko bide erraz bezala azaltzen zen. Baina nire bizipenak guztiz kontrakoak izan dira. Ez naiz LGTBI komunitateko parte sentitu transa izan arte. Orduan hasi naiz Bi izendapena era kontzienteagoan erabiltzen, militantziatik eta harrotasunez. Orain bisexualitatea aldarrikatzea gustatzen zait, nire nerabezaroko ni gazteaz gogoratzen naizelako, eta orduan gustatuko litzaidakeelako ikustea bisexuala izatea posible dela. 

Desira al da bisexualitatearen osagai zentrala?

Uste dut interesgarria izan daitekeela desiraren bidez definitzea, baina desira modu zabalean ulertuta. Adibidez, bollera izatea harremanak modu jakin batean eraikitzeko eta komunitate bateko partaide izateko nahiaren ondorioa da. Hori ere bada desira niretzako. Interesgarria litzateke Bi izateko nahia eraikitzea. Trans gaiarekin ere asko pentsatu dudan zerbait da. Hau da, desira gorputzei bideratutako zerbait bezala ulertu beharrean, subjektu bat eraikitzeko nahiaz ere hitz egiten duen kontzeptua izatea. Uste dut Bi mugimenduak garatu dezakeen zerbait dela hau. 

Nola lotzen dituzu Bi eta Trans bizipenak? 

Nire Trans bizipenetik abiatuta, esan dezaket desirak zehazten duela generoa bizitzeko modua. Desira ez da abstraktua, zure gorputza erabilita beste gorputz batekin harremandu nahi duzula esaten du, eta modu jakin batean ikusia izatea nahi duzula. Generoarekin lotuta egon daitezkeen gauza asko zeharkatzen dira. Horregatik lotura dezente ikusten ditut bisexualitatearen eta ez-binarismoaren artean. 

Zentzu kontzeptualago batean, bizitzan eramaten uztearekin zerikusia duela esango nuke. Badira, honen kontrara, zerbaiti helduta erosoago daudenak: gertatzen dena gertatzen dela, euren lekuetan tinko daudenak. Niri haizearekin hegan egitea gustatzen zait, ideia itxiek ez mugatzea.

Edozelan ere,  gerta daiteke pertsona ezberdinek esperientzia bera izatea desio eta praktikei dagokienez, eta biek modu ezberdinean sentitzea egoera hori, eta horren aurrean pertsona bat Bi gisa identifikatzea eta bestea ez. 

Garrantzitsua iruditzen zait transmaribibollo horretan Bi hori ikusaraztea, baina, aldi berean, ez dut pentsatzen Bi hori marika edo bollera izatetik oso bereizita dagoenik. Kultura bat partekatzen dugu eta bisexualitatea hor egon da denbora guztian, pixka bat ikusezin edo estigmatizatua egon arren. 

Jendeak hobeto ulertzen du homosexuala/heterosexuala bisexuala baino, eta emakume/gizon transexuala ez-binarioa baino?

Jendeak zu nonbait kokatzeko beharra sentitzen du, nola tratatu behar zaituen ezagutu eta zugandik zer espero dezakeen jakin nahi du: zer gustatzen zaizun, zurekin liatu daitekeen… Zenbat eta argiago eman informazio hori, orduan eta hobeto; zehatza eta argia ez denak deserosotasuna eragiten baitu. Niretzat polita da jakitea ezin zaituztela berehala eta hain erraz kategorizatu.

Uste dut bisexualitatea eta ez-binarismoa ez direla serio hartzen. Horrek, batzuetan, indarkeriatik babestuago egotea eragiten du, baina modu gaizto samarrean gertatzen da hori, ez zarelako ez erabat trans, ez guztiz marika, eta ezta bollera ere. Ez dakit infantilizazio deitu daitekeen, baina jendeak uste du gurea ez dela hain egiazkoa. Egoera horretaz balia zaitezkeela pentsatzen da, anbiguetatearekin jolasten duzula.  Baina nik ez dut uste pribilegio bat denik. Pribilegioa al da bizitza osoan armairuan egotea? Bizirik irauteko modu bat dela esango nuke. Bizitza eraikitzen duzun heinean, leku eroso eta polit bat aurki dezakezu bizitzeko, baina horrek ez du esan nahi erraza denik.

Aitortu behar dizugu ziurtzat jotzen genuela aita haurduna zinela emakumezko bikote batekin.

Trans armairutik atera nintzenean, mutil batekin nengoen. Handik gutxira banandu egin ginen. Imajinatzen dut jendeak pentsatu zuela hori zela banantzearen arrazoia; alegia, orain mutila izanda neskekin egon nahiko dudala. Baina ez, arrazoia ez zen hori. Ez zait bereziki zaila egin hau argitzea, baina neure buruarekin lanketa handia egin behar izan dut. 

Nerabezaroan, mutilak gustatzen zitzaizkidanez, ezinezkoa iruditzen zitzaidan transa izatea, mutil trans gisa nituen erreferente guztiak aurretik lesbiana butch bezala agertzen zirelako. Nire bizitzako momentu batean, mutilekiko desirak eta harremanak izatea oso era problematikoan bizi nuen. Harreman sexualak izaten nituenean, banekien beraiek harreman hetero bat ikusten ari zirela, eta niri horrek izugarrizko samina eragiten zidan. Nire bizitza sexualean geldialdi bat egin nuen eta fikzio homoerotiko gazte eta underground asko kontsumitzen hasi nintzen, fan fiction estilokoa. Barrenak nahasi zizkidan horrek eta neure buruari galdeten nion: “zer gertatzen zait? gay-ak fetitxizatzen ari naiz?” Ez zitzaidan burutik pasatzen gorpuztu nezakeen zerbait zenik. Urteekin hasi nintzen ulertzen desio gay hori generoa bizitzeko eratik zetorrela, erabat lotuta dagoela jendeak ni nola ikustea nahi dudanarekin. Garai batean, momentu batzuetan, gogoa sentitzen nuen hau esan eta lasai geratzeko: “Kito, gizon gay bat naiz!”. Bere deserosotasun eta guzti, oso leku erosoa iruditzen zitzaidan. Baina, emakumeak ere gustatzen zaizkit.

Nola eragin zion zure bikote harremanari identitate trantsizio honek?

Atzera begiratuz, uste dut nire orduko bikoteari ez ziola grazia handirik egin, nahiz eta orduan berak Bi bezala definitzen zuen bere burua, eta mutilekin harremanak izaten zituen. Nolanahi ere, Beste gauza batzuekin batera, nire trantsizio hori ere urrundu gintuen zerbait izan zela uste dut. Pertsona heteroen kasuan, bikotekideak trantsizionatzeak heteroaraua zalantzan jarriko duen autoesplorazio prozesu bat ekar dezake. Pertsona monosexualen kasuan, bikotekideak trantsizionatzean deskolokatuta gera zaitezke. Pertsona bisexualak izan daitezke egoera honetara errazen egokitu daitezkeenak. Aldi berean, gure bikotekidea ere bisexuala denean, geure buruari galdera hauek egiten dizkiogu:  “nola irakutzen nauzu? Benetan aldatu egin ote da ni ikusteko modua?”. Nire kasuan nire maskulinitatea onartzea nahi dut, baina ez ni gizonaren figurarekin parekatzea.

Bisexualekiko mito jakin batzuren inguran hausnartuko dugu, bai? Lehenengoa, bisexualitatea binarista dela. 

Definizioak ibilbide historiko bat egin du eta egokitzen joan da. Hori esatea kritika kutrea iruditzen zait, komunitatearen beraren eskutik datorrena, gainera. Trans pertsonen instrumentalizazioa ikusten dut hor, trans pertsona asko bisexualak garela kontuan hartu gabe. Nik ez dut inongo arazorik pansexual etiketa existitzearekin, nahi duenak erabiltzeko dago. Baina ez zait gustatzen bisexualitatea deslegitimatzeko borroka gisa planteatzea. Egia da Bi- aurrizkia erabiltzeak publiko orokorrarentzat oso erraza egiten duela bitartasunetik ulertzea, baina publiko orokorra bitarra da, oro har. Zoritxarrez kritika ez dator publiko orokorraren partetik; kolektiboaren partetik dator. Egia esan, uste dut pintzekin hartutako kritika bat dela, eztabaida sakonago bat ezkutatzen duena.

Beste mito bat: identitate bisexuala zure egiteko, derrigorrezkoa dela praktikara eramatea. 

Nor den behar bezain besteko queer eta nor ez sailkatzeko beste modu bat da hau. Pertsona batzuek harreman bat edo bi izan dituzte bizitza osoan eta bisexualak dira. Nire onetik ateratzen naute kritika horiek, oinarri gutxi dute eta bisexualitatearen aurkako gaitzespena besterik ez dute ezkutatzen. 

Badirudi Bi izateko aukera sexualki oso irekiak direnentzat soilik dela (ni gaztaroan ikusten nintzen gisara); dena probatu dutelako, eta esku biekin kontatu ezin dituzten bezain beste harreman izan dituztelako. Baina orduan ehunekoen gaia agertzen da: batez ere neskekin eta pare bat mutilekin egon bazara; orduan “benetan” lesbiana izango zara eta ez bisexuala. Norbaitek bisexuala dela esaten badu, arrazoiren bat izango du, nahiz eta inoiz ez eraman praktikara. Badirudi beste pertsona batek eman behar dizula zilegitasuna zure burua definitzeko… Uste dut garrantzitsua dela geure burua definitzeko autonomia izatea. Pertsona batek esperientzia bisexualak izanda, batzuetan erabakitzen du Bi etiketa erabili beharrean beste kategoria bat erabiltzea, zentzu politiko jakin bat ematen diolako. Hori errespetatzen den bezala, Bi etiketa erabiltzea erabakitzen duena ere errespetatu beharko litzateke.

Komunitatea sendotzeko eta edukiz janzteko beharra ikusten duzu? 

Ikusten dut garrantzitsua dela bisexualitatea kategoria politiko gisa ikusaraztea. Aldi berean, artifizial samarra iruditzen zait marika eta bollerez aparte Bi komunitate bat sortzea. Uste dut komunitatearen parte izan garela betidanik. Bertan egonda identitatea ukatua zaigu, besterik ez. Beraz, nik kultura komun horren aldarrikapena egingo nuke. Argi dago politika identitario espezifikoak beharko ditugula batzuetan, baina gaur egun garrantzitsuagoa da LGTBI edo queer komunitate gisa indarrak batzea, bat egitea. Eta hori Bi-ak berak planteatzen duen zerbait da, alegia, dena ez dela zuria edo beltza. Horregatik, mugimendu komun baten aldekoa naiz, zeinetan sigla bakoitzak bere bizipenak eta arazoak izendatu eta partekatzeko lekua izango duen. 

Dena dela, ez nago Bi kultura espezifiko bat egotearen aurka ere, alderantziz. Harritu egiten naiz jende gazteak sare sozialetan esaten duenean norbaitek Bi itxura duela, edo luma Bi-a duela. Harritu egiten nau iruditegi konkretu bat egoteak, baina hori ona da, esploratzen ari den jendearentzat ikusgarriagoa egiten duelako. Horrelakoetan nire gaztaroa datorkit burura, eta pozten nau jakiteak gaur egungo gazteek, nik ez bezala, Bi erreferenteak izango dituztela gustatzen zaizkien musika taldeetan, saga literarioetan, konplizidadeak bilatuko dituztela estetika komunetan…

Borja Muñoz Arrestiak nahiago du marika bisexuala baino. Bere ustetan, lehenengoa konfrontatiboa delako eta bigarrena deskriptiboa eta medikuntza heteropatriarkalak izendatua. Izen berri bat beharko genuke?

Ulertzen dut bere argudioa. Baliteke Bi hitza izatea erabiltzeko aproposena; transexual hitza trans gisa laburtu den bezala, Bi hitza laburtu eta aterki gisa erabili daiteke. Marika edo Bollera hitzak irainaz berjabetu eta bere egitetik datoz. Gu hain ikusezinak garenez, ez dugu irainik ere izan geureganatzeko! Aktibismo marika eta bolloak eboluzio historiko handiagoa izan dute. Agian, neurri batean behintzat, heteroaren kontrakoa delako. Eta, aurkakotasun horiek posibleagoak direlako bisexualitatea baino. Baina horrek ez dio Bi izateari kutsu politikoa kentzen. 

Nondik uste duzu jarri daitekela bisexualitatea agendan?

Bisexualitateari lekua egitea, horixe bera, izugarria iruditzen zait. Ikuspuntu asistentzialista batetik, arreta osasun mentalaren gaian jar daiteke, estatistikek argi eraskuten baitute nork bere burua onartzeko zailtasun horiengatik eta sare eta erreferente faltagatik buru osasun arazo asko izaten ditugula bisexualok. Estatistikek ere azaltzen dute emakume bisexualek sexu-indarkeria gehiago jasaten dutela promiskuo diren etiketa matxistaren ondorioz.

Beste ikuspuntu batetik, nik uste dut Bi-ak egitura bitar, egonkor eta estankoekiko haustura dakarrela. Bi izatea nahiko querra da queer munduaren barruan. Uste dut monogamia eta harremanak nola bizi ditugun zalantzan jartzeko tresnak ematen dizkigula. Eta horrek asko mugitzen nau ni adibidez. 

Desira beti intentsitate berarekin edo norabide berean bizi beharrik ez dagoela diogunean, Bi-ak planteamentu horren ateak irekitzen dituela uste dut. Harremanak era ez-simetrikoetan pentsatzeko aukerak ematen ditu, non adiskidetasuna, erotikoa edo zainketak nahas daitezkeen. Duen bikotekideagatik norbait hetero gisa irakurtzea inozoa iruditzen zait, pentsaera erromantikoarekin guztiz lotuta dago. Harreman monogamo batean bazaude ere, ez da itzaltzen beste pertsona batzuenganako desira, ezta nor zaren adierazten duen beste dimentsio batzuekiko desira ere.