bizi / Olaia L. Garaialde

"Bisexualitatea ez da binarista; nire teilatuaren kontra harriak botatzea izango litzateke"

Bisexualitateak daraman “bi” silabak kalte egiten dio identitateari. Hori uste du Olaia L. Garaialde kazetari nafarrak. Bitan banatzea ekar dezakeelako: emakumeak eta gizonak. Mundua bitan banatzearen guztiz kontra dago Garaialde. Ez-binarioa da bera. Dena den, argi dio: “Ez da horrenbeste hitza, baizik eta hitz hori nola definitzen duzun.”
Hortaz, definitzea eskatu diogu. Bere burua hitz bakar batekin azaltzea asko kostatzen zaiola aitortu du: “Etengabe ari naiz kokatzen”, dio. Zalantza eguneroko bidaide du Garaialdek. “Bi ez-binarioa” dela dio, baina “ez-binarioa oso zabala denez, queer ere gustatzen zait”, zehaztu du.
Berak bere burua horrela izendatu arren, berak aukeratzen ez dituen etiketa asko jartzen dizkiote ingurukoek. Horrek zamatu baino, disolbatu egin dezake bere aukera. Honoa azpimarratu du: “Ni pertsona bat naiz eta pertsonak ditut gustuko”, sinple eta zehatz, “nahiz eta jakin gaia askoz sakonagoa dela egiturazko indarkeria pairatzen dugulako”.

Ezeren gainetik pertsona zarela azpimarratu duzu. Ez-binarioa izaki, nola eragiten dizute hizkuntzetako genero-markek? Gaztelaniaz, esaterako, “él”, “ella” edo gisa horretako izendapenek?

Ez zait inporta “él”, “ella” edo “elle”. Dena da egoki, baldin eta besteak ulertzen badu ez-binarioa naizela. Nik nahiago dut euskaraz egin; gainera, euskarak, genero-markarik gabe hitz egiteko aukera ematen digu. Dena den, batzuetan pena sentitzen dut, ez baita beharrezkoa generoa markatzea, baina egiten dugu. Oso orokortua dago “mila esker, neskak”, “tipa” edo “tipo” erabiltzea, adibidez, eta ez da behar izaten. “Neba, arreba, ahizpa…” horiekin bai markatzen dugula gurea nahiz bestearena; hori aldatu behar dugu. 

Generoa markatzeaz harago, genero-rolak ere zehazten ditugu. Zuk baina, horiekin hausten duzu. Ilea arras moztua duzu, esaterako.

Gogoan dut ilea moztea izan zela kanpora begira armairutik ateratze bat. Neska gisa irakurtzen ninduten eta, moztu ahala, bollera nintzen. Hala ere, helburua ez zen hori; nahi nuelako moztu nuen.

Orduan atera zinen armairutik? (Barreak)

Txikitatik jaso dudana da pertsonek pertsonak dituztela gustuko. Bisexual hitza ezagutu gabea nintzen, baina amak etxean esaten zidan ea “norbait” nuen gustuko. Ez zuen markatzen, eta beraz, nik ez dut behar hori sekula sentitu. Uste nuen denak armairu kanpoan geundela. Gero ohartu nintzen kanpoko guztia heteroa zela, bai, baina etxean ez nuen hori jaso. Nire ama ere bisexuala da, orduan, natural jaso nuen. Geroago joan naiz garatzen nire identitatea eta honen definizioa. Bi hitza, esaterako, unibertsitatean ezagutu nuen, Bilbora salto egitean. Han denak bi ziren. Harreman estuena nuen jendearen artean hetero bakarra zegoen! Herrira ez zen hori iristen. 

Arraitz-Orkingoa zara, Ultzamakoa. “Herri txiki , infernu handi” dio esaerak, baita “herri txiki, armairu handi” ere…

Uste nuen herrian bakarra nintzela, baina gerora ikusi dut ezetz, badirela gehiago, baina ez dute gizarteratzen beldurragatik, edo beste arrazoiren batengatik, edo uste dutelako ez zutela zertan gizarteratu. Orduan, badirudi ez dela existitzen. Gainera, uste dut adin horretan ohikoa dela sentitzea bakarrik zaudela. Ultzamatik atera nahi nuen. Niretzat oso itxia izan da eta ez nuen nire lekua topatzen, zentzu askotan, ez bakarrik sexu-genero kontuetan, baita  militantzia esparruan ere. Pena ematen dit, horrelakoetan kanpora jotzen dugulako, eta ez ditugulako herrian bertan espazio seguruak sortzen. Uste dut aldatzen ari dela, baina hala ere, Ultzamara itzultzen naizenean, ni ez nago eroso. 

Zure izanari izena jarri zenion, berez, unibertsitatera salto egitean: bisexuala zara. Bisexual ez-binarioa.

Ez naiz emakumea; eta ez naiz gizona, eta ez dut izan nahi; gainera, gizona izatea irudikatzen dut gizonkeriatan ibiltzearekin, maskulinitatea guztiz islatzen duen horrekin. Ez nago eroso ez batean eta ez bestean. Galdera asko egin izan dizkiot beti nire buruari eta ez-bitartasunaren inguruan galdezka nebilela, lagun batek bere buruaz beste egin zuen. Doluan nengoela egin nuen klik. 

Zer da klik egitea? 

Galderaren erantzuna izatea: ez-binarioa naizela onartzea eta ontzat ematea.  Ez zaizkit bi kategoria binario horiek gustatzen, ez ditut ulertzen. Ez dut gizarteak nahi duen hori izan nahi emakume gisa, ezta gizon bezala ere. Estereotipo horiek baino zabalagoak dira eta izan behar lukete bi kategoria horiek. Baina zertarako behar ditugu? Zergatik bi aukera? 

Kasu horretan, ez-binario gisa definituta, sentitu zenuen armairutik ateratzeko beharra?

Egia da, nire burua definitzeko garaian ez-binarioa ez dudala horrenbeste aipatzen. Amarekin asko hitz egin dut horretaz, beste esparru batzuetan gehiago kostatu zait. Oso zaila egiten zait batzuetan etengabe errepikatu behar den zerbait delako, eta askotan sentitzen dut jendeari ez zaiola buruan sartzen. Beti saiatzen dira ni alde batean edo bestean kokatzen. Duela gutxi arte zailagoa egin zait nire adin bueltakoekin bisexualitateaz hitz egitea. Bisexuala naizela esatean  zapalduagoa sentitu naiz gazteak diren pertsonengandik nire gertuko jende helduarengandik baino. Baina, ez-binarioarena gehiago kostatu zait.

Zergatik?

Argibide eta azalpen asko eman behar direlako, eta transfobia handia dagoelako inguruan. Gainera, nahaskorragoa zait, geroago sortu zaidan ideia delako eta inguruan eredu edo erreferentziarik ez nuelako. Hala ere, uste dut baldintzatu egiten nauela besteek nitaz pentsatu dezaketenak, eta horren arabera baztertu edo onartu egingo nautela pentsatzeak. Baina argi dut ez-binarioa naizela.

Batzuetan, besteek pentsatzen dutenak eraginda, psikologikoki eta emozionaldi zaurgarriago sentitzen naizenean, eta ez dudanean nere gorputzarekin konektatzen, maskulinitatearekin lotu ohi ditugun jantziak janzten ditut. Aldiz, indartsu sentitzen naizenean, edozer gauza janzteko askeago naizela sentitzen dut. Zorionez, geroz eta gutxiago eragiten dit besteek diotenak.

Baina ez bazara eta ez baduzu izan nahi… Gizonkeriak, hau da, gizonezkoei egozten zaizkien rolak ez badituzu gustuko… 

Ez ditut gustuko, batere ez, eta ez dut hori gorpuztu nahi. Baina horrek eragiten du batzuetan gizon gisa irakurtzea, eta sentitzen dut binarismo horretatik ateratzen naizela. Hala ere, badakit tranpa bat dela alde batean edo bestean amaitzen dudalako. Berriz ere binarismora mugatuta.

Gogoan dut, lehen asko azpimarratzen nuela emakume hitza. Feminismoa ezagutu nuenean azpimarra hor jartzen nuen, eta uste dut garrantzitsua dela, aldarrikatu behar dela, behar hori dagoela. Izan ere, zapalkuntza estrukturala da eta gizartea binarismo horretan banatuta dago. Banaketa horrek emakumeak zapaltzen ditu.

Baina zuk banaketa horrekin ez duzu bat egiten.

Geroz eta gehiago galdetzen nion nire buruari zer den emakume bat. Hasieran erakutsi ziguten genital kontua zela. Gero, argi ikusi nuen ezetz. Ez da genitala, ez da jarrera, ezartzen dizkiguten estereotipoak dira. Zerk bereizten du zer edo zein den mutil bat? Irakatsi didatenetik harago, nik ez dakit bereizten. Mundua bitan banatzen dugunean, emakumeak eta gizonak, genero-rolak markatzen ditugu, batzuentzat zein besteentzat. Horrekin apurtuz gero, aukera sorta zabalagoa daukagu, malguakoak izateko aukera…

Zure ustez, etiketek ere malguak izan behar dute?

Bai. Orain eroso nago bisexual ez-binarioaren etiketan. Baina beste momentu batean, akaso, beste zerbait azpimarratu nahi dut. Batzuetan beldurra sentitzen dut, behin definitu eta gero, ematen duelako ezin duzula definizioa aldatu. Aldaketaren aurrean epaituak izatearen beldur gara, eta gure burua ere epaitzen dugu.

Gizarte honetan disidentzia ez da aukera bat?

Badirudi aldatzen duzunean arrazoia galtzen duzula. Traizionatzen duzula zure izatea.  Baina… pertsona sexu-genero disidentea… gustatzen zait!

Nik galdera asko egiten dizkiodanez neure buruari, azkenean, kosta egiten zait mugatzea eta zurruna izatea. Aldakorra izatea errazagoa da, eta ez da txarra!

Gizarteak, kontrara, beti A edo B aukerak ditu mahai gainean…

Bai. Eta gu ere horrela irakurriak gara: edo emakume edo gizon. Hetero. Eta hori ez bada, homosexuala. 

Indarkeria jasan dudanetan izan da lesbiana irakurria izateagatik. LGTBIfobia hortik etorri da, beti. Baina, lesbofoboa izateaz gain, bifoboa ere bada niretzat. Ez delako ari aitortzen ni naizena. Ikusezin egiten dabil bisexualitatea. 

Bisexualitatea A B horretatik kanpo kokatu izan da. Aldaketarako zubi bezala ere ikusten da, eta ez geraleku gisa. Hau da, hetero izatetik bollo izateko urrats gisa.

Askok diote fase bat dela. Eta, beste behin, kokatu behar zarela alde batean edo bestean. Batzuentzat izan daiteke trantsizio bat, bai; baina beste batzuentzat ez, ez du zertan. 

Berriz aipatu dugu binarismoa. Hemen ere bat edo beste aukeratu beharra…

Bitan banatzen da sarri aukeraketa, bai; eta ez da horrela. Nik bizi eta gorpuzten dudan moduan ez behintzat. Bisexualitatea ez da binarista; nire teilatuaren kontra harriak botatzea izango litzateke, gainera.

Ez-binario horretatik gorpuztu daiteke bisexualitatea?

Niretzat guztiz garrantzitsua da binarismoaren markotik kanpo ulertzea; bestela, nik ez nuke tokirik izango. Niretzat bi beti izan da dauden aukera guztiak: dauden genero guztiak, edota, generorik ez izatea ere.

Identitatea ekintzen bidez berretsi ohi da. Baina beharrezkoa al da desira praktikara eramatea?

Badirudi bisexuala bazara baina zure desira ez baduzu praktikara eraman, ez duzula bisexuala zarela esateko zilegitasuna sentitzen. Badagoela zarena baieztatzeko beldur bat, praktikak bermatzen ez duelako. Baina zer gertatzen da sekula ez bazara mutil batekin liatzen eta heteroa bazara? Ez zarela? Hori ez dugu sekula zalantzan jartzen. Zuk badakizu zer gustatzen zaizun, desioa ezagutzen duzu. 

Hala ere, praktikara eramateko modu asko daude. Ez duzu zertan larrutan egin, baina masturbatu zaitezke, ez? Praktika baino askoz ere zabalagoa da identitatea.

Identitatea hortaz, desioa baino zabalagoa da?

Hortik abiatu daiteke, desiotik, baina gero irakurketa zabalagoa du. Nik bi naizela aldarrikatzen dudanean, aldarrikatzen dut nire burua ezin dudala binarismora mugatu.

Ertz batean bakarrik kokatzen bazara ari zara zehazten hori existitzen dela, emakume edo gizonak existitzen direla. Nik ez dut horrela kategorizatu nahi. Hortaz, desiotik harago doa identitatea ba…

Hor bide bat dago egiteko. Aukera leiho bat daukagu zabalik?

Uste dut bollera edo marika hitzak politizatuta daudela, eta horrek erakartzen duela, hor kokatzeko; baina bi-ak ez duela indarrik.

Bi-a zokoratuta dago, ikusezina da. Hortaz, beldurra ematen du hor kokatzeak. Bi den jende asko dago, baina militantzian bollera gisa definitzen dira. Indar gehiago duelako edo denbora luzez bollera bezala gizarteratu direlako…, eta zilegi da.

Baina nik ez dut hori nahi niretzat. Uste dut aukera gehiago daudela eta horiek ere aldarrikatu beharko liratekeela. Esate baterako, Elisa Coll idazlea Iruñera etorri zen bere liburua aurkeztera (Resistencia Bisexual, Mapas para una disidencia habitable), eta hor argi ikusi nuen komunitatea, sarea eta militantzia sortzeko  behar handia daukagula. Amaieran, gauza asko partekatu genituen, eta gehienok talde batean sartzeko beharra sentitu genuen; hortaz, whatsapp talde bat sortu genuen. Ordutik noizbehinka geratu, eta  bisexualitatearen inguruan ditugun kezkez eta bizipenez mintzatzen gara. Ikusiko dugu hortik zer sortuko den. Collek aipatu zuen liburu aurkezpenak askotan bisexualon taldeak sortzeko aitzakia izaten direla! 

Estereotipo asko daude ere, akaso, identitate politiko izateko erakartzen ez dutenak… Edo kontrakoa… baliatu daitezkeenak…

Estereotipo asko ditu bisexualitateak, bai. Bat, adibidez, promiskuitatea. “Le das a todo” tankerakoak. Eta bai, posible da -eta ez da txarra!-; baina ez du zertan: norberak nahi duen bizitza aktiboa izan dezake. 

Ehunekoak ere. Zenbat zara bat edo beste, eta horrek, bitarra ere egiten du bisexualitatea, eta hori ez da egia. Ez behintzat nirea!

Bisexualitatea unibertsitatean ezagutu zenuen. Kazetaritza ikasketak egin zenituen. Esparru horretan, zer nolako tokia egiten zaio bisexualitateari?

Hedabideetan euskaraz oso gauza gutxi topatu ditut. Euskaraz, diot, niri hizkuntza horretan irakurtzea gustatuko litzaidakelako. Elkarrizketa honetara etortzerako bilaketa egin dut euskal prentsan eta… ez dut ia ezer topatu! 

Bilatzen ditut erreferenteak, baina ez ditut aurkitzen. Batez ere jendeak kontsumitzen dituen hedabideetan, jorratzen dira gaiak eredu normatiboetatik: edozein gai izanda ere, ia beti heteroak eta binarioak dira protagonistak -gizonak bereziki-. Lantzen bada sexu-genero disidenteen gaia, lantzen da komunitateko eredu bati ereduaz galdezka. Badirudi hori landuta, lanak eginda daudela, ez dela behar beste ertz batetik lantzea-edo. Errepikakorra balitz bezala, heteroen gauzak denbora guztian lantzen ari garenean…. 

Eta lantzen den gutxi hori, nola lantzen dela iruditzen zaizu?

Jorratzen denean, sarri, minetik lantzen da. Zapalkuntzatik. Eta bai, existitzen da, eta erakutsi behar da, baina goazen erakustera bestelako errealitate batzuk ere. Horiek ere existitzen direlako.