Piperopila

JOSUNE ORTIZ (Lumatzako kidea) 

Duela 20 bat urte Donostin EHGAMen militatzen nengoela euskal lesbianok gure burua euskaraz izendatzeko beharraren gainean hausnartzen hasi ginan, ta hizkuntzarekin jolasean ari ginala berba bat otu jakun, piperopila. Berba alaia zan eta bizipoza irudikatzen eban gure aburuz. Baina gerora lesbianok ez gendun berba hori erabili. 

10 urte geroago Iruñeako Lumatza taldean, hausnarketa berean aritu ginan gure izana modu ireki eta adiera anitzagaz adierazi gure gendulako. Gasteizko Katalinak taldeak soropil berba asmatu eben, gustau jakun eta gure kamisetetan halaxe izendatu gendun: Lumatza, Nafarroako soropil feministak. Sor gaztelaniazko sororidad edo euskarazko soroa, ortua, eta opila lotu gure genduzan. Baina taldekide batzuek gaztelaniazko césped berbagaz lotu eben eta iraingarri gisa hartu eben. Sekulako barne gatazka ekarrioskun kontu horrek. Ta gerora be berba horrek ez dau ibilbiderik izan lesbianen artean. 

Egun ia 50 urterekin ez dut izena-izanaren lotura estuen beharrik sentitzen, uste dot garai honetan ez diogula horri bueltarik emoten, eta gazteek are gutxio. Identidade lausoak eta markarik gabeak ikusten dodaz nik inguruan. Ta pozten nau horrek. Gaur egungo izanak ez omen dau izen baten beharrik… 

•     piperopila

Soropila

AINARA ARTETXE (Katalinak bizikletaneko kidea)

Gasteizen ikasketak egiten nenbilela, Magisteritzako irakasle zen Amaia Alvarez Uria ezagutu eta lagunak egin ginan, irakasle-ikasle continuum horretan biak erdibidean topatzen gintzezan. Garai hartan Gasteizko bizikleteroak barikuetan elkartzen ziren eta masa kritikoa egiten zuten, bizikletarekin espazio publikoa okupatzeko ekintzak ziren, baina gu ez ginen identifikatzen hango giroarekin. Mugimendu feministako partaide ginenez, bururatu jakun emakume, feminista, lesbiana eta transentzako bizikleta talde bat sortzea: Katalinak bizikletan. Mekanika tailerrak ematen ere hasi ginen ahalduntze prozesu bat martxan jarriz. 

Garai hartan hartutako infusioetan konturatu ginen ez ginela asko identifikatzen euskaldun gisa bollera hitzakin, euskaraz gabezia bat zegoela lesbianak izendatzeko. Hiztegietan bila hasi eta ez genuen gustoko ezer aurkitu, beraz, pentsatu gendun guk bat asmatzea. Hitz jokoak gorabehera, bollera opila bihurtu genuen eta sororitatea edo emakumeen arteko ahizpatasuna ere egotea nahi genuen: soropila hitza sortu zen. Belarrira “zoro piloa” ere badakar hitz horrek. Gu pozik. Handik denbora batera, brikolaje denda bateko iragarkian soropilak saltzen zituztela ikusi genuen (gaztelaniazko césped esan nahi omen du berba honek, eta guk jakin gabe…). Baina hala ere, erabiltzen jarraitu dugu. 

•     soropila

Pottorbero

AINARA SARASKETA (Pottors eta Klitoko kidea)

Nire orientazixo sexualan ingurun eukioten esperientzixek bilakaera bat eduki du. Hasiera baten ezin definitu hortan eon nintzen, gero kalin lesbiana bezela izendatzen nintzen, neskazale.

Zarautzen bizitzen hasi nintzenin oso berezi izan zan, inguru askoz askego ta dibertsuo topatu nula, eta horko lagunekin anekdota eta esperientzi desberdiñek eduki nitun. Batetik musika talde bat sortu eta letrak asmatzeakun, ekintzak prestatzeakun, bai erabiltzen genduzen hitzak euskeraz: oialoka, maritxu, txirlajale, atzeko zulo zale, eta horrelako hitzak asmatzen edo erabiltzen genitun. Momentu baten sortu gendun mugimendu bat: pottorbero mugimendua. Hor identifikatzen giñan normatik kanpo geunden pertsona oro. Desio sexuala, bizitza, askatasuna nola bizi genun. Pottorbero hitz horren barrun hori definitu genun, askatasun sexuala eta abar. Garai hartan guretzat pottorbero hitzak zentzu asko izan zun eta oso berezia izan zan. Bestela bollera hitza asko erabili izan det nire bizitzan, bollera politika bezela, heteroekin hitz egiterako ordun defendatu det izaera politikoa, ez du zertan emakume batekin oheratu beharrik, ikusgarritasuna irabazteko erabili izan det. 

Bollojabetza

IRATI LEON (B.A.L.A.ko kidea)

Gasteizko B.A.L.A.n uste dugu gure lehentasun bat dela testuinguruan eta denboran borroka kokatu bat izatea, identitatea estrategia bezela hemengo errealitatera egokitu behar delako, EHtik ekiteko beharrezkoa zaigu gure glosategia sortzea, baina oso toki gutxi eskaini diogu erabiltzen dugun hizkuntzari, gure komunitateak behar dituen terminoak euskeratzeari. Hor hutsune bat dagoela ikusten dugu. Gauza zehatzak izendatzeko erdal terminoetara jotzen dugu. Oso idenitifikatuak sentitzen gara bollera hitzarekin nahiz eta jakin ez dela euskal hitz bat. Hitz jokoetan erabili izan dugu, adibidez bollojabetza gure ponentzia aurkezteko jardunaldietan. Kolektibo bezela baditugu hainbat erresistentzia termino angloak erabiltzerako orduan, kostatzen zaigu nahiz ta erabiltzen ditugun (kuir, pinkwashing…). 

Euskaraldian pegatina batzuk atera ditugu ahobiziaren irudiarekin baino behatzak ta mingainarekin, zirikatzeko hizkuntza presente dugulako. 

Kontziente gara hizkuntzaren garrantziaz eta beharraz. Hausnarketa honen eskaerarekin eman diguzue aukera euskararekiko ze harreman eta ze konpromiso dugun jorratzeko. Baditugu ideia batzuk ja.  

•     bollojabetza

Kuir

ARRATE HIDALGO (itzultzailea)

Neuk bi erabiltzen dut nire burua definitzeko, bisexuala gutxitan eta bisersuar, ambidiestra etab. txantxetan eta konfiantza giroetan nabilenean. Beraz, bollo eta bollera hitzak erabiltzean, ez dut nire burua definitzen, baina bai nire lagunak, baita beste pertsona batzuk (idazleak, adibidez) ere. Lesbiana soilik testuinguru formalenetan edo senideen artean erabiltzen dut. Maileguei dagokienez, femme eta butch ere erabiltzen ditut elkarrizketan, eta genero-identitateari begira, kuir eta batzuetan boi gisa definitu izan dut nire burua. Ingelerazko testuinguruetan nire izate bisexuala eta kuir garatu izanagatik izan daiteke, hein batean.  

Euskarazko hitzak topatzeko ideia oso polita iruditzen zait, baina hizkuntzalari gisa susmatzen dut hori ez ohi dela benetan erabiltzen diren hitzak aurkitzeko/finkatzeko bidea.

Ulertu

DANELE SARRIUGARTE (idazlea)

Ni bollera nintzela konturatu nintzenean, atzera begira konturatu nintzen nire bizitzan izan nituen lagun batzuekiko beste erakarmenen bat ere eduki nuela. Pasa den urtean esperientzia horretan oinarritutako ipuin bat idatzi nuen, “Ulertzen?” deitzen zena. Istorioan bi lagun elkartzen dira hamar urte eta gero eta pertsonai batek besteari esaten dio: “Aizu, ni zurekin maiteminduta nengoen”. Eta hor, ulertu aditza bazen nolabait ere batetik ulertzea lesbiana zarela eta bestetik zerbait modu teorikoan ezagutu duzunean, praktikara noiz pasatzen den. Niretzat detaile polita zen gaztelaniaz askotan entzun dudalako “esa entiende” norbait bollera dela esateko. Gaztelania dakigun euskaldunok ulertzen dugu, noski, eta hor uste dut diglosiaren arrasto bat badagoela. Kuriosoa izan zen, testu hori Berrian publikatu zen eta gero publikatu zuten Kataluniako egunkari batean eta Galiziako beste batean, galegoz eta katalanez. Katalaneko itzultzailea ibili zen ez dakit zenbat lesbiana katalanei galdetzen ea nola esaten zuten haiek edo ea “ulertzen” hori “ulertzen” zen. Kuriosa da ze gaztelaniaz ez da publikatu testua, eta gaztelania zen nolabait erreferentzia horren iturria. Ulertzen hori nik ez dut inoiz erabili norbaiti buruz hitz egiteko, baina testuan beste adiera bat hartzen zuen eta horregatik egin nahi izan nion keinu hori. 

•     ulertu

Kapaza

ANA I. MORALES (itzultzailea)

Nire interes pertsonal eta profesionalengatik adi ibiltzen naiz LGTBIQ+ komunitateko kideek bere burua identifikatzeko darabiltzaten euskarazko hitzen bila. 2017an Twitterren galdera bat bota nuen, #LGTBQeuskaraz traolaren bidez. Tamalez, ez nuen nik nahi beste erantzun jaso. 

Lesbianei dagokienez: bollera, bollo, opil, torti, lesbi, lesbiana, ezagunez gain, Katalinak taldeak sortutako soropila (sor+opila) aipatu ziren, baina azpimarratu gura nuke bereziki gustatu zitzaidan bat: kapaza. Uste dut Alaine Agirre izan zela kapaza aipatu zidan lehena. Ez da termino espezifikoa lesbianentzat, hetero ez den edonorentzat balio du, gaztelaniaz “persona que entiende” esango litzatekeenaren parekoa da. “Kapaza zara edo ez zara kapaza?” “Zugatik kapazitatu egingo nintzateke”. Horra hor hizkuntzako hitz arrunt bat adiera berri bat hartuta. Asko gustatu zitzaidan eta bultzatzeko modukoa iritzi nion. 

Inkesta horren bidez ere bildu nahi nituen espezifikoki lesbiana esateko herri hizkeran erabilitako euskal hitz jatorrak. Adibidez, Berbeta beroa hiztegian Joxe-joxepa agertzen da (Joxe-joxepia Deba Ibarreko hizkeran). Egin dira herri hizkera bizia jasotzen duten hiztegiak, baina batzuk ez dira behar bezala digitalizatu edo ezagutzera eman, eta altxor ezkutuak gorde ditzakete.

Bestalde, euskal ondarearen baitan jarraituz eta apropiazioaren bidetik (irain bat ohi zena harrotasun ikur bihurtuz), hor daukagu marimutil hitza, butch-en parekoa, eta nire ustez bultzada handia har lezakeena Fermin Zabaltzak itzulitako Leslie Feinberg-en Marimutil handi baten bluesa liburuari esker. Euskarak baditu horren beste sinonimo batzuk, mariaker eta marimotrailu adibidez, eta horiek ere errekupera daitezke.

Hitz zaharrak esanahiberritzearen, hitz zaharren eredutik berriak sortzearen eta apropiazioaren ildotik jarraituz, interesgarria eta baliatzekoa iruditzen zaidan beste hitz bat motxurdin da (motx=alua+urdin=grisa), neskazahar esan nahi duena. Ezkondu ez den emakume nagusiarekin identifikatzen da, gaitzespenez, zer esanik ez. Beharbada, motx/motz+adjektiboa osagaiekin jolastuz, neologismo interesgarriak sor daitezke (motxogorria, motxalaia, motxozalea, motxojalea…)

Mari-mutil handi

FERMINTXO ZABALTZA (itzultzailea)

Mari-mutil handi baten bluesa hautatu nuen Leslie Feinbergen Stone butch blues liburuaren izenburua itzultzeko. Nire lehenbiziko joera izan zen AEBetako garai eta toki giro hartako hitz bereziak bere horretan hartzea: butch, stone butch, he-she, etab. Baina nire ingurukoek gomendatu zidaten hitzak «hemengotzeko». Orduan mari-mutil sartu nuen, eta, egia esan, logikoa iruditzen zait euskarak duen hitza erabiltzea. He-she esateko emazte-gizon gomendatu zidan Itziar Diez Ultzurrunek; ez nuen ezagutzen: Orotariko Euskal Hiztegian dago, eta, he-she hitzak bezala, «gizon femeninoa» edo «emakume maskulinoa» (nolabait esateko) adierak ditu.

Stone Butch hitzak esan nahi du «super mari-mutila», eta, aldi berean, behintzat giro hartan, nonbait sexuan rol «aktiboa» (nolabait esateko) zuten, baina ez zuten uzten ukituak izaten. Askotan sexu erasoak jasandakoak eta oso zaurituak. Stone hitza, orduko eta alde hartako argotean, “super» esan nahi omen zuen, baina liburuan «harri» adiera ere badu: «zure stonea beratzeko gai naiz», edo horrelako esaldiak ere badira. Azkenean, mari-mutil handi aukeratu nuen. Soft butch ere agertzen da.

Bestalde, izenburuak ere izan zuen eragina «mari-mutil handi» esamoldea aukeratzeko. Stone Butch baten bluesa ez zitzaidan gustatzen, sobera ingeles euskarazko liburu baterako. Stone butch blues bere horretan uztea ere bururatu zitzaidan; beste edizio batzuetan uste dut horrela utzi dutela. Baina, azkenean, euskal irakurleari atseginagoa euskaraz izanen zitzaiola pentsatu nuen.

Neskazalea

AMAIA AGIRRE (bertsolaria)

“Zeinek betetzen du zuen etxian gizonaren rola?” “Nola?”

Nik oso gutxitan sentitu det jendaurrean nere identitate sexualaren berri emateko premia, ama izan nintzan arte. Baina ama biologikoa ez izateak ere badu bere zerikusia batzuetan. Mila aldiz esan behar izaten det: “Bai, bi ama gera, gure umeek bi ama dituzte. Bi neska gera. Nire bikotekidea neska da, bai, neska”. Beti azalpenak ematen aritu behar izan det, jendearen buruan umeek aita eta ama dauzkatelako. Inor ez da pentsatzen jartzen haur batek bi ama izan ditzakeela, edo aita bakarra, edo ama bakarra, edo bi aita, edo harrerako gurasoak eta biologikoak. 

Nik nire buruari lesbiana deitzea urte askotan kosta egin zait, egiari zor, baina ziurrenik oharkabean nire identitate sexuala ukatzen aritu naizelako, eta ez nekielako zer gertatzen zitzaidan. Ez zait nire buruari bollera edo lesbiana edo homosexuala deitzea ateratzen oraindik ere zenbait lekutan. Heterosexualek behar hori sentitzen dute? Irakaslea naiz eta ikasleen aurrean duela gutxi arte ez dut lasai esan lesbiana naizela. Gai honetan asko aurreratu degula esaten degu, baina ez da hala. Oraindik ere ikasle askok nazka aurpegia jartzen dute, edo parragurea ateratzen zaie. Komentario desatsegin baten bildurra daukat oraindik ere! Pentsa! Nire bikotekidea neska dala esaten det, edo bi ama gerala. 

Bertsotan egia da oso lasai erabiltzen ditudala bollera eta lesbiana hitzak. Baina egunerokoan, egia esan, ez ditut saihesten baina erabat eroso oraindikan ez naiz sentitzen. Uste det ez naizela etiketazalea, seguru asko oinarrian egongo da bildurtxo hori. Euskaraz neskazalea esango nuke, baina horrek ere ez nau gehiegi konbentzitzen. Gehien erabiltzen detena eta ni gehien identifikatzen naizena lesbiana da, dudarik gabe. Ez det izendegia batere menperatzen, ezta maileguak ere. 

Anekdota bat kontatzearren, duela bi edo hiru aste ertzainek kontrol batean gelditu gintuzten, bost gindoazen kotxian: nere bikotekidea, hiru alabak eta ni. Maskarilarik gabe gindoazelako maskarila jarri behar genuela ohartarazi ziguten. Nik esan nien familia bat ginala. Ez det uste azalpen gehio eman behar danik. Familia liburua ateratzera kondenatu behar al gaituzte aldiro? Gizarte motz honi beti azalpen luzeak ematen aritzeaz nazka-nazka eginda nago!

•     nezkazale

Kukoitz

ELI PAGOLA (bertsolaria)

Nik neronek lesbiana eta bollera bereiztu egiten ditut, nire inguruan behintzat praktika sexuala eta hautu politikoa bereizteko erabiltzen dira. Lesbiana batek ez du zertan bollera izan, bollera hitzak harremanen atzean dauden praktika asko zalantzan jartzeko bidea izan daitekeelako. Egia da erdal izendegia dela, baina ez naiz hain arrotz sentitzen, seguru asko horrela ikasi ditudalako. Lesbiana hitza ez dut gustoko eta bollera hitzak ere azkure dexente ein izan dit, ez nun erabat nere sentitzen erdal kutsukoa delako, beste hitzen bat behar nun, baina egia da beste alternatibarik ez dugula aurkitu, eta mailegua naturalizatu ein detela.  

Guk lagun artean inoiz, ez batere serio, alujale hitza erabili izan degu. Kontestu umoretsu horietan, ez bereziki egunerokoan sartu nahiko intentzio batez, baizik eta jolas moduan, erabili izan ditugu baita ere kilkerra, trikua, marrubia, sasipeko masusta…  Badakit Oarsoaldean lesbiana esateko kuku eta kukoitz hitzak erabiltzen direla. Esan didatenez, Azkoitian Kuku Herri izeneko auzoa dago, eta izen bereko aterpetxean, EHGAMek kanpaldiak egin zituen 2011 eta 2012 urteetan. Beharbada, lotura izan dezake?

•     elipagola

Lumatza

ANA JAKA (bertsolaria)

Niri ere esaten zidaten:

zelako ibilkera, eta, ene bada,

ilea, horren motza…

Orduan bezala, orain ere

ezin dut ulertu

nabari ez zaidala baldin badiote,

edo esajeratu

ez dela egin behar,

hori dela benetan gustuko ez dutena.

Lehoi bati ez dio inork

adatsa aurpegiratu,

ez lore-hostoen dirdaia

orkideari.

Inork ez ditu inoiz

euria, odolaren gorria

heriotza

fartsatzat hartu.

Inork ez zion eguzkiari

etxean geratzeko esango,

edo klubera joateko, bistatik urrun,

izar zintzoen antzera.

•     lumatza

Venusiar Kuiar

Ainhoa Güemes (artista)

Venusiar kuiarrok garela esatea, “ez garela mundu honetakoak” baieztatzea da. 

Iraganera begira jartzen banaiz, eta ez bakarrik iragan urrun bateko bizipenetan, baizik eta azken hamarkada honetako esperientzian arreta jartzen badut, poz handia ematen dit baieztatzeak jirabira, desbideratze, jauzi guzti guztiek: bai igoera heroiko eta gozagarriek, bai erorketa zentzugabe eta basatiek, hilgarriek, pertsona “abiektu” gisa konformatu nauten bitartean neure burua asmatzen ere lagundu didatela. Egia esan, lekuz kanpo egon naiz askotan, errealitatetik at sarritan, edozein identitate-konbentzioren antipodetan kontent galdua ibili naiz. 

Geldirik egon gabe, neure burua birsortzen jarraitzen dut, izatearen eta ez izatearen joko maltzur eta fantastiko honetan buru-belarri, beti ere normaltasunetik ihes egiteko eta tolesturan bizitzeko irrikan. Venus baita existentziarik ezaren tolestura, pirata libertarioak iristen diren irla, eta oasi bat.

Gero eta gehiago gustatzen zait ezkutatzea, inork ez dezan jakin nor naizen orain, ez zein gorputzekin gozatzen dudan, ez zein bidaiatan ontziratzen naizen. Argi daukat “mundu honetakoak ez garenok ez garela mundu honetakoak”, eta kitto!, ez dago azaldu beharrik, begien bistan baitago: izaki estralurtarrok, Venusiar kuiarrok hain arraroak, desegokiak eta moldakaitzak al gara, non jada ez baikara sartzen ezein definiziotan? Askoz hobe!

Zalantzarik gabe, hizkuntza dugu aurretik, baina materia hizkuntzaren aurretik doa, eta isiltasunak (materiaren aurretik doanak) gero eta ozenago eta inkoherentzia handiagoz egiten du oihu. Agian besteei utzi behar diegu lasai eta haien kabuz izaten, gu geuk geure buruari norbera izaten uzten diogun heinean, eta bakean egon, ez gerran, nomenklaturarik gabe, blindajerik gabe, bi ahoko armarik gabe, puntu etenen arteko txistu isil eta adierazgarria besterik ez delarik, marrubi bat, lore sorta bat edo triku bat izanik. 

Atzetik datozenei arrastoa, lekukotza utzi edota sonoritatea eman behar badiot izatearen eta azken finean ezer edo inor ez izatera iristearen gai konplexu honi, esan beharra dut, bollera politikoa, bisexual praktikantea, transfeminista autista eta euskalduna adopzioz izan baino lehen, Euskal Herrira migratu zuten emakume andaluziarren biloba eta alaba naizela; nire familiako lehen euskalduna izanik.

Ez litzaidake inportako den dena galtzea eta neure burua berriro asmatzera behartua egotea, ez diet beldurrik hastapen eta amaiera erradikalenei. 

Dena den, errugabetasuna da galtzeko prest ez nagoen altxor bizi-bizi, eder eta zaurgarri hori. Gure amona sevillarrak erakutsi zidan, bere inozentziarik politenarekin, hobekien maitatzen dakidan guztia; bere lagunak Bilboko alde zaharreko putak eta ijitoak ziren, eta haien artean hazi nintzen haurtzaroan. Lehen aldiz esan nionean emakume batekin maitemindua nengoela, amamak segidan erantzun zidan: «Zure aitite ere marikoia zen». Eta bai noski, nire aitite garai batean txapero izan zen, beraz, gure amamari ez zitzaion arrazoia falta!

Lesbiana

Pilar Mendibil (militante lesbofeminista)

Pilon esaten badidate ere, Pilar Mendibil deitzen naiz eta Euskal Herriko mugimendu feministan militatu dut urte luzez. Donostiako Emakumeen Asanbladan aritu nintzen eta Lesbiana Feministen Kolektiboen sortzaileen artean egoteko zortea daukat. Hortaz, horrelako historial batekin, ezagun dut urte batzuk dauzkadala. 56, hain zuzen ere.

Niretzat, lesbiana euskarazko hitz bat da, nazioartekoa den heinean. Guk horrela esaten genion gure buruari eta izen horrekin joan ziren ere guk antolatutako talde zein jardunaldiak. Lesbianak eta feministak, hurrenkera horretan. Madrilgo lagunek «feminista lesbiana» esaten zuten eta, gezurra badirudi ere, eztabaida politiko baten ondorioz erabaki genuen.

Nire sentsazio pertsonala da urteotan diskurtsoan joan direla sortzen beste kontzeptu batzuk: heterokuriosa, heteropero… lesbiana izendatzeko beste batzuk… baina guk ez genituen erabiltzen. Ez euskaraz, ez gazteleraz. Nahikoa lan genuen lesbiana ginela esatearekin…

Hala ere, ni baino gazteagoak diren lesbiana feministekin saretuta jarraitzen dut eta ez dut inoiz horrelakorik ez esan, ezta gure artean entzun ere. Euskaldun giroan ari naiz. Errezelua daukat (edo horrela bizi dut nik) giro ez-formal jakin batzuetan izan daitekeela. Niretzat «opilak» beste gauza bat dira baina, tira, ondo etorriak beti.

Genealogiari dagokionez, espero dut Lesbiana Feministen kolektiboak gogoan izatea. Eta, noski, 1989an atera genuen «Zergatik zara heterosexuala?» kartel marabillosoa, gerora Espainian ere atera zutena (gazteleraz, noski).

Bekatorosak

Dom Campistron (marrazkilaria)

Ni sortu nintzen Baxenafarroako herri ttipi batean. Handitzean, LGTBK hiztegia ez genuen batere entzuten. Homosexual eta pédé hitzak entzuten ziren irain gisa. Lesbiana hitza ez nuen sekula ere entzun. Nik 16 urte nituelarik, maitemindu nintzen neska batez, eta pentsatzen dut nihaur eta nire lagunak dugula lehen aldikoz hitz hori baliatu gure artean. Gero bidaiatu nuen eta hitz anitz ikasi nituen beste herrietan.

Orain ez dakit soberan nola definituko nukeen ene burua. Nire sexualitatea aldakorra da eta, beraz, dependitzen du, egiazki, norekin mintzatzen naizen. Lesbiana hitza gustatzen zait, militantzian hartzen dut edo, bertze LGTBK jendearekin, erranen dut lesbiana naizela. Zenbaitetan, jende horiek jakitate pixkat gehiago dutelarik, erranen dut kuir naizela, eta orohar erraten dut LGTBK familiakoa naizela.

Berriki, atera dut liburu bat, Bekatorosak deitzen dena, Elkar argitaletxearekin. Aditu dut jende batzuk bekatorosak hitza baliatzen zutela errateko LGTB zirela, eta niri biziki gustatzen zait ideia hori. Beraz, nik ere baliatzen dut: pertsona hura bekatorosa dela edo ni bekatorosa naizela. Bekatorosa hitza bera txiste bat da, katolizismoaren kontrakoa. Herrian igandero joaten ginen mezara; beraz, erlijioa ene kulturaren parte bat da, nahi ala ez. Bistan da homosexualitateak ez duela leku handirik izan, ezta emazte indartsua izateak ere. Hara, bekatorosak gira batzuentzat eta asumitzen dugu, nahiago dugu bekatorosak izan kristauak baino.

Nik ez dut hitzekin anitz lan egiten, ilustratzailea bainaiz. Nik sinesten dut irudietan, eta nire lanean ari naiz erakusten zer den LGTB euskalduna izatea, nola irudikatu nahi ditugun LGTB nortasunak Euskal Herrian eta hori desberdina izan daitekeela beste herri batekin konparatuz. Biziki interesgarria antzematen dut hiztegi berria osatzea, bai hitzekin eta bai marrazkiekin.

Baxenafarroa aski ingurumen sexista da oraindik ere, eta tradizioak ematen du euskaldunaren irudi jakin bat: fededuna, heterosexuala, etxe batekin, familia batekin, haurrekin… Baina pentsatzen dut euskaldun batzuentzat haien nortasuna eta hizkuntza borrokatzeak, errespetua eskatzeak, errazten duela beste minoriak ulertzea. Nik hori sentitzen dut abertzale munduetan; biziki goxoki naiz ene sexualitatearekin eta ene nortasunarekin, irekidura bat eta elkar ulertze bat aurkitzen dudalako.

Bada bide bat egiteko, borroka feministarekin batera, baina iruditzen zait gero eta jende gehiagok asumitzen dutela nor diren, ulertzen dutela badutela haien lekua euskal kulturan, prentsan, telebistan eta baita herriko plazan ere. Beraz, esperantza handiz jarraitzen dut borrokatzen.

•     DOM

Aldrebestu

María Mur (Consonni argitaletxe eta ekoizlearen zuzendaria)

Nire bizipenak lesbiana bezala euskañolez dira, ze euskeraz bizi baino gehiago, euskañolez bizi naiz. Urtero nahi dut hori aldatu eta nire euskera hobetu, eta nire bizitza euskaldunizatu, baina beti bukatzen dut berdin. Nahiz eta irratia euskeraz entzun edo euskeraz irakurri edo lagunak eta familia euskalduna izan, oraindik hizkuntza biak elkartrukatzen ditut eta inoiz ez zait iruditzen euskaldun egokia edo osoa naizenik. Idazle euskaldun lagun batek esan zidan euskeraz bizitzea lan izugarria zela, eta egia da. Beraz, horrela da bebai nire nortasun sexuala lantzeko era, euskañolez. 

Euskeraz neskazale erabili izan dut baina testuinguru formaletan, hitzaldietan, adibidez. Bestela, nire euskañolez, lesbiana edo bollera erabili izan dut beti. Bollera ideia, gainera, gustuko dut; iraina izan dena harrotasuna bihurtu. Bikotekide euskaldunak izan ditut eta egunerokotasunean bollera hitza erabili dudala esango nuke. Bai euskeraz edo bai gaztelaniaz, bi horiek erabiltzen ditut asko. Gero, txantxetan, lagunen artean invertida hitza eta euskeraz aldrebestua erabili izan dugu, baina ez nago ziur itzulpen zuzena ote den. 

Lan handia izan da lesbiana izatea eta urte askotan ez da erraza izan neure burua aurkeztea. Hasieran, bisexuala, baina Beatriz Gimeno hitzaldi batean entzun eta gero, lesbiana nintzela erabaki nuen. Niretzat hau garrantzitsua izan da beti: erabiki politiko bat dago nire burua lesbiana bezala aurkezten eta bizitza lesbianoa bideratzen; erabaki politiko bat dagoen bezala euskeraz bizitzen. Hortik ere bollera hitza egokia dela iruditzen zait. Esango nuke euskeraz ez dudala inoiz hausnarketa sakona egin. Orain bai, zuen galderaren eta lanaren ondorioz, hasi naiz pentsatzen.

Kapaz Herria

Alaine Agirre (idazlea)

Askotan sentitu dut bollera izateko (lehenago horrela definitzen nuen neure burua, bisexualtasunaren eredu faltan) eremu erdaldunetara egin behar genuela ihesi (Bilboko Badu, Bizitza, Kukusoak eta hauek izan ziren gure salbazioa, baina euskarari lekua kentzea izan zen ordaindu beharreko peajea); eta, alderantziz, ezker abertzalekoak izanda, Herrikoan asko ibiltzen ginen, baina deseroso hor ere, gure kapazitateek lekurik ez zeukatela sentitzen baikenuen. 

Hortik dator, hain zuzen ere, Kapaz Herria sortu beharraren aldarria: Herrikoak kapaztu eta kapaz mundua euskalduntzeko beharra. Hori dena, parrandatik eta dantzatik: Kapaz Herriatik tourra izaten zen ligatu ahal genuen herrietatik joatea, txosnak eta alabatxinak (txosnei izen hori jarri zitzaien Bermion, generoaren ikuspuntutik: txo mutilari esaten zaionez, txosna hitzaren parekidea, femeninoan, alabatxinak litzateke, neskei alabatxi esaten baitzaie) kapazitatzea. Alegia, ez sexiliatu behar izatea, gu geu izan ahal izateko. 

Horrekin lotuta, burura datorkit txosnetara eta alabatxinetara La Prohibida abeslaria, drag queena dena (uste dut hala definitzen dela), etorri zenekoa. Ezin harroago geunden, halako espazio batean kapazitateak protagonismoa hartuko zuelako, gau batez bederen, eta hantxe geunden, lehenengo filan, dandolotodo eta sujetadorak airien, artista erasotzen hasi ziren arte, edarietako izotzak botaz. Momentu gogorra izan zen, gure inguruko jendea eraso hori egiten ikustea. Ezin erantzun hobea eman zuen La Prohibidak, inoiz ahaztuko ez zaidana: bizitzan izotzak baino askoz gauza okerragoak bota zizkiotela esan zuen, eta argi zeukatela erasotzaileek, izotz kubo batzuekin showa geldituko zutela uste bazuten. Bere erantzun horrekin ahaldundu ginen, are gehiago. 

Orduan oso kontziente ez baginen ere, deseroso sentitzen ginen zapalkuntza bien artean bat aukeratu behar izatea lantzean behin, bizirauteko. Herrikoan nahi dugu parranda egin, baina ez digute Fangoria musika jartzen, eskatzen diegunean. Badulaken sentitu ginen libre, baina nahiko genuen hango libertatea Bermeoko zein Gernikako edozein tabernetara eraman. 

Horregatik da inportantea niretzat zuen (gure) proiektu hau. Bien arteko intersekzioan egon garelako gutako asko, oso ondo inon egokitu barik. 

Bartola 

Maialen Arzallus eta Xabier Sukia (bertsolariak eta telebista-aurkezleak)

ETB1eko Biba zuek! arratsaldeko magazineko aurkezleek, «Nola esan/izan bollera euskaraz» proiektuaren berri eman ondoren, lesbiana euskaraz esateko Bartola proposatu zuten; maritxu gayak izendatzeko erabiltzen delako eta “Maritxu nora zoaz” kantu herrikoia gogoan izanda (Gay Hiztegiaren arabera, “zentzu bikoitz hetero-homoz jositakoa). Gainera, euren hitzetan, bartolak tortola hitzarekin errima egiten du.