bizi / Borja Muñoz

Muñozek ez du bere burua definitzeko beharrik, elkarrizketaren hasieran hori egitera bultzatu dugun arren. Identitateak ukatu izan dituenez, bisexualitatearekin ere horrela egin du, nahiz eta beti erakarri izan duten mutilek, neskek eta beste identitateek. Ukapen horren zergatia galdetuta, zera erantzun du: “Definitzeak beste norbaiti ni toki zehatz batean kokatzeko erraztasuna ematen dio”.  Arrisku hori ikusten die identitateei.

Hala ere, gaur egun bisexualitateak indarra hartu duelakoan dago, bereziki binomioak apurtzen dituelako.

Pertsona askok behar izaten dituzte identitateak, definizioak, beren burua ulertzeko, komunitate baten parte sentitzeko… Zuk zergatik ez?

Kontraidentitarioa izanagatik, identitateen defentsa sutsua ere egiten dut. Izenak izana dakar, eta beharrezkoak dira. Pertsona batzuen biografiaren momentu ezberdinetan, ziurrenik, beharko dute identitate bat edo beste. Nik ere behar izan dut, baina orain ez. Historikoki eta politikoki, identitateek momentu oso garrantzitsuak izan dituzte, eta baliagarriak izan dira oso. Gay mugimendua, esaterako —orain queer izan daitekeena, aterki handiagoa baitu—.  Biak ulertu behar dira: momentu historikoak nahiz biografikoak. Baina bi kasuetan, ezin gara fase identitarioan gelditu.

Nora jo behar dugu, ba?

Eskemak beharrezkoak dira, baina kontuz ibili behar dugu. Zeren, zer da mapa? eta zer territorioa? Zerk egiten dio erreferentzia zeri? Garrantzitsua da bereiztea identitatea, orientazioa, adierazpena eta gorputza. Zeren gu ez gara identitatea bakarrik. Bisexualitatea, adibidez, orientazioarekin lotzen dut. Ez-bitarra izatea, identitatearekin eta adierazpenarekin. 

Baina orientazioa lotua dago identitatearekin, ezta?

Bisexualitatearen eje zentrala orientazioa da, nahiz eta lotura duen identitatearekin, bai. Eta ez soilik identitatearekin, baita identifikazioarekin ere. Pertsona batek bere burua bisexualtzat badu, identifikaziora jolasten du. Zelan identifikatzen ditu besteak? Nola irakurtzen ditu besteen gorputzak? Nola ikusten ditu? Gizon, maskulino, emakume, ez-binario… Desira besteak identifikatu aurretik datorren zerbait da, edo nire desira pizten da bestea identifikatu eta gero?

Zuretzat zer dator lehenago?

Nik uste dut desira aurretik datorrela. Nik erakarpena senti dezaket zugan, eta gero irakurketa bat egingo dizut. Zuk kontrakoa esan al ahal didazu. Hau da, nik irakur zaitzaket neska gisara, baina zuk esan ezetz. Hori gertatzean, aldatuko da nire desira? Aldatuko da nire desira ulertzeko termino identitarioa? Konplexua da eta, sarri, hor galdu egiten gara. Identitatea asko zehazten eta mugatzen dugunean, korapilatu egiten gara. Zer ari garen sentitzen edo nolakoak garen bilatu ordez, ea zerekin enkajatzen dugun bilatzen dugu. 

Desioa aipatu duzu. Zuretzat, desira da (ere) identitate bat gorpuzteko lehen urratsa ere?

Niretzat marika-ren muina bai da desira. Zure biografian zehar gizontzat hartu duzulako zure burua edo horrela interpelatua izan zarelako, eta zure desira pizten duten pertsonak ere horrela identifikatu direlako. Bisexualitatean berdin. Desira hitz horretan fosilizatzen da, bestela ez-binarioa, bi-generoa edo dena delakoa izango litzateke.

Badira pertsonak biografioki bisexualak direnak, baina egin dutenak hautua marika edo bollera identitatearen alde. Zure kasua ere hori da…

Niretzako marikak daukan potentziala da ez dela deskriptiboa. Deskriptiboa homosexuala litzateke. Marika hitza sortu da konfrontatiboa izateko, borrokatzeko.

Ze potentzial politiko ikusten diozu bisexualitateari? Zergatik ez dugu marika edo bollera bezain erakargarri ikusten?

Bisexualitateari asmo deskriptibo hori ikusten diot. Irakur dezakegula bere definizioa era honetan: “Bisexual: persona a la que le gustan personas de diferentes géneros, sexos e identidades”.

Igual garatzeko dago gaitasun konfrontatibo hori? Eraiki daiteke bisexualitatetik konfrontatiboa den identitatea bat, eta ez deskriptiboa?

Izan liteke, eta militantzia bisexualetan dagoen jendeak, seguraski, pentsatuko du oso konfrontatiboa dela bisexualitatea, apurtzen duelako binomioekin. Nik, bisexualitateen edo bisexualitatetik sortzen diren diskurtso batzuetan, errekonozimendu borrokan erortzeko arriskua ikusten dut; soilik errekonozimenduan. Marika identitatea borrokatzeko da, horrela bizi dut, ez errekonozitzeko. Nik ez daukat errekonozimendu beharra, baina bai zis-heteronorma apurtzearena.

Baina… bisexual komunitatea balego?

Komunitatea gehiago ikusten dut sexu-askapenaren bueltan. Uste dut bisexualok marikak eta bollerak izan gaitezkeela. Iruditzen zait komunitatea ezin dela soilik oinarritu “hau gara” batean. Zeren kasu horretan gure burua mugatzen ari gara.

Zure identitate politikoa marika da, baina zure erotika ez da homosexualitatera mugatzen. Nola askatzen da korapilo hori?

Horregatik, modu deskriptiboan hartu izan dut bisexualitatea. Mugimendu bisexualari nolabaiteko beldurra diot, bisexualitateak galdu dezakeelako kutsu deskriptiboa… nire bizitza deskribatzeko modua izan delako. Identitatea bihurtzen bada, hasiko gara edukiz betetzen… Hau da, bisexuala izateko muga batzuk jartzen, mundua modu ez-binarioan ikustetik harago. Beste pertsona batek, hori ez badu horrela bizi, ez badu hausnartu horretaz, ukatuko diogu identitatea? Ez dakit, problematikoa iruditzen zait bisexualitatea aldarrikapen politikoa izatea per se, bisexualitatea zer den eta zer ez den, naizen edo ez naizen horretan oinarrituta behintzat. 

1. Nancy Fraser feminista marxistaren teoriari erreferentzia egiten dio Borja Muñozek. Fraserrek bi justizia mota bereizten ditu, elkarrekin lotuta daudenak: justizia banatzailea (baliabideen banaketa zuzena) eta aintzatespenaren justizia (gizarte bateko identitate/talde ezberdinen aintzatespen zuzena). Muñozek planteatzen duena da bisexualitatea aintzatespenarenean geratzen dela

Kostatzen ari zaigu proiektu honetarako bisexual gisa identifikatzen diren gizonak topatzea… Zergatik izango da?

Maskulinitate hegemonikoaren ardatza da homosexuala ez izatea. Dena den, mundu marikan ere badago hori; Grinderren bizi-bizi ikus daiteke maskulinitate hegemoniko eta patriarkala. Behin ardatz hori gaindituta, nahiz eta bisexuala izan, munduak esango dizu marikoia zarela. Orduan errazagoa da hor kokatzea, salto hori eman eta hor geratzea.

Nerabeek desberdin bizi dutela esango zenuke?

Gazteon artean, ikastetxeetan adibidez, bai ikusten dut neska bisexual mordoa dagoela, baina mutilak ez horrenbeste. 

Akaso, emakumeen kasuan, bisexuala izateak ez duelako zalantzan jarriko bere emakumetasuna?

Bai.

Gazteei tailerrak ematen egiten duzu lan. Nola lantzen duzu hau guztia gazteekin? 

Tailerretan lantzen dugun puntu garrantzitsuetako bat da LGTBI+ mugimendua eta heterosexualitatea lotzea. Badakite siglak zer diren, baina ez dute pentsatu heterosexualitatea, alegia, araua. LGTBI+ da kanpoan dagoena, “la gente de ahí de la que hay que hablar”. Gainera, saiatzen gara transbertsalki lantzen; naturaltasunez presentzia ematen.  Bisexualitatearen gaia ere ateratzen da, horren inguruan dauden estereotipoak, adibidez: promiskuitatea, praktika, faseak, ehunekoak… Estereotipoak lantzea oso askatzailea da. Dena den, problematikoa izan daiteke bisexualitatea fasea dela ukatzea, oso modu sutsuan. Ez da ukatu behar fase bat ere izan daitekeela, esperimentazioarena, adibidez. Baina, marika fase bat izan daitekeen bezala. Onartu behar ditugu faseak, baita elikatu eta sustatu ere. 

Jendarteak hobeto uletzen du monosexualitatea polisexualitatea baino…

Askoz errazagoa da. Jendeari ulergarriagoa zaio fase hetero bat izatea, gero fase marika… denbora guztian bisexuala izatea baino.

Nahiko zabalduta dagoen uste bat da guztiok garela bisexualak…

Sexologiaren tesia da guztiok intersexualak garela, hau da, guztiok garela maskulinoak eta femeninoak neurri batean. Sexuazio prozesuan erakarpena ere sexuatzen da: erakartzen gaituzte ezaugarri femeninoek edota maskulinoek. 

Bifobiaz ez dugu hitz egin.

Hitz egin behar da bifobiaren inguruan, bifobia egon badagoelako. Baina uste dut erraz deitzen diegula bifobia deserosotasun eta ezjakintasunari.

Zuri bifobiak zeharkatu zaitu? 

Nik ez nioke bifobia deituko, deituko nioke patriarkatua, matxismoa, sexismoa… LGTBIfobia deitzen diot, marko orokor bat jarrita.

LGTBIfobiak bai, orduan?

Neskekin egon naizenean, ez dut sentitu LGTBIfobiaren gordintasuna emakumeekin kalera atea naizenean; gizonezkoekin atera naizenean, bai. Aitatasunaren inguruan pentsatzean ere, niretzako gatazkatsua da aitatasuna gizon zis batekin proiektatzen dudanean. Hori, batzuentzat bifobia da, nire identitatea zatitzea bezala baita, osotasunean bisexuala bainaiz. Hala ere, ez dut bifobia hor operatzen ikusten.

Aipatu duzunaren haritik, komunitate marikan traidorearena gertatzen da? Hau da, mutil batekin egotetik emakume batekin egotera pasatzean, traidore gisa ikustea besteek zu?

Nik ez dut bizi. Bai pentsatu izan dut borroka marikan oso sutsuki eta indartsu arituta ea zelan planteatuko nukeen emakume batekin harreman bat sortzearena… Diskurtso marika transmaribibolloa izan, polimaitasuna defendatu… eta, bat-batean, emakume batekin harreman erromantiko-normatibo bat izatea.  Nola barneratu hori? Ez dakit… 

Kultura bollo eta marika oso garrantzitsuak dira, baina kultura bisexuala ez dago garatua. Beharra ikusten duzu?

Egia esan, ez. Hala ere, uste dut kultura marika ere gainditu egin behar dela. Niretzat ziklo bat izan da, zeinetatik aldentzen ari naizen. Horregatik diot identitatea fase bat dela. Dena den, nik beharrik ez izan arren, garrantzitsua izan daiteke kultura bi bat izatea. Baina beti aliantzak sortzen besten identitateekin, perspektiba zabalarekin… Marika mugimenduak espazio propioa izateko beharra zuen, baina beti egon da bollerekin eta feminismoarekin elkarlanean. Zubiak eraikitzea da gakoa.